หากให้ผมไปพูดในเวทีสาธารณะไม่ว่าจะใหญ่หรือเล็กโดยใช้ภาษาไทย ผมคงบอกว่า “สบาย ๆ” แต่นี้เขากำหนดให้ Speak English จึงรู้สึกตื่นเต้น ไม่มั่นใจเป็นที่สุด คงบังเอิญเป็นที่สุดที่ไปอ่านพบตัวหนังสือของคุณหมอวิชัย โชควิวัฒน ที่เขียนไว้ใน

“เรื่องเล่า ๒” ทำให้ใจลุกขึ้นสู้ “บ่ยั้น” กับเวทีนี้
ผมโชคดีเป็นอย่างมากที่ระบบการทำงานขององค์กรเราทำงานเป็นทีม ช่วยเหลือสนับสนุนกัน ก่อนเดินทางได้มีการจัดประชุมปรึกษาหารือเตรียมทีมที่จะเดินทางในครั้งนี้ ผมนำเสนอร่างแนวทางการนำเสนอต่อทีมงาน ก็ได้รับคำแนะนำในเชิงสาระมากมาย ผมนำมายกร่างสาระการนำเสนอพร้อมกับเขียนบทเป็นภาษาไทย ส่งให้ทีมงาน ๆ ก็ช่วยจัดการแปลเป็นภาษาอังกฤษให้ ผมนำมาฝึกซ้อมนับ ๑๐ ครั้ง เพื่อให้เป็นไปตามเวลาที่กำหนดและคล่องปาก คำศัพท์ไหนไม่แน่ใจว่าออกเสียงอย่างไร ก็หาตัวช่วยผ่านระบบออนไลน์ที่มีไว้บริการมากมายหลายเวอร์ชั่น คำศัพท์ตัวไหนที่พยายามจะออกเสียงแล้วไม่คุ้นปากก็ค้นหาคำศัพท์ใหม่ที่มีความหมายเหมือนเดิมมาแทน ตัดโน้นปรับนี้และซ้อม ซ้อมและซ้อม จนมั่นใจ นี้คือสิ่งที่ได้ทำสำหรับเวทีนี้
และแล้วเวลาที่รอคอยก็มาถึง เป็นเวลาประมาณ ๑๑.๔๕ น. ตามเวลาท้องถิ่น ของวันที่ ๘ กรกฎาคม ๒๕๕๕ ณ ห้องประชุมใหญ่ของมหาวิทยาลัยเวสต์ทาวน์ (West Town University) ประเทศแอฟริกาใต้ ผมก็ได้ถูกเชิญจากประธานการประชุมให้ขึ้นนำเสนอภายในห้องประชุมใหญ่ (Main Hall) ซึ่งช่างโชคดีเหลือเกินที่เป็นห้องที่มีเครื่องอำนวยความสะดวกครบครัน ทั้งตัวรีโมทคอนโทรลเพาเวอร์พอยท์ที่ใช้แค่ปลายนิ้วสัมผัส ไมโครโฟนที่ดีมาก ๆ มีแท่นยืนที่มีที่วางเอกสารพร้อม จึงทำให้มีความมั่นใจมากยิ่งขึ้น

เรื่องที่ผมนำไปเสนอในครั้งนี้ คือ ประสบการณ์การจัดทำนโยบายสาธารณะเรื่องหนึ่งที่มีจุดเริ่มต้นจากขบวนเครือข่ายภาคประชาชนแล้วสร้างกระบวนการแบบมีส่วนร่วมจากทุกฝ่ายจนในท้ายสุดรัฐบาลได้ให้ความเห็นชอบ มาเล่าให้ผู้เข้าร่วมประชุมในเวทีระดับสากลที่เรียกว่า “สมัชชาสุขภาพประชาชน” ที่ใช้ชื่อภาษาอังกฤษว่า People Health Assembly : PHA ซึ่งจัดขึ้นเป็นครั้งที่ ๓
ผมขอเล่าเพื่อเป็นการปูพื้นเกี่ยวกับ PHA ก่อนว่า การประชุมที่เรียกว่า PHA เกิดขึ้นเนื่องมาจากคำประกาศขององค์การอนามัยโลก ที่ประกาศไว้ว่า Health For All by the year ๒๐๐๐ นั้นปรากฏว่าเมื่อถึงปี ๒๐๐๐ แล้วปรากฏว่าสุขภาพมิได้ถ้วนหน้าตามเป้าหมายที่วางไว้ ประชาชนในแต่ละประเทศยังต้องเผชิญกับทุกขภาวะด้านต่าง ๆ มากมาย ประชาชนในแต่ละประเทศยังเข้าไม่ถึงปัจจัยสำคัญในการดำรงชีวิต เกิดช่องว่างมากขึ้นทั้งเมื่อเปรียบเทียบระหว่างคนจนกับคนรวยภายในประเทศ และหากเปรียบเทียบสถานะทางสุขภาพของประชาชนในแต่ละประเทศยิ่งพบความแตกต่างระหว่างประเทศที่พัฒนาแล้วกับประเทศที่กำลังพัฒนาอย่างมาก ด้วยเหตุนี้แกนนำในหลายประเทศจึงได้ประสานงานจนเกิดเป็นเครือข่ายภาคประชาชนในแต่ละประเทศ ที่เรียกตัวเองว่า People Health Movement หรือ PHM และเชื่อมโยงการทำงานเป็นเครือข่ายระหว่างประเทศ และจัดประชุม PHA ขึ้นในครั้งแรกในปี ๒๕๔๔ ที่ประเทศบังคลาเทศ และครั้งที่ ๒ จัดในอีก ๕ ปีต่อมาที่ประเทศเอกวาดอร์
   
หัวข้อที่ผมพูดตั้งชื่อเรื่องไว้ว่า “การยกระดับประสบการณ์การจัดการภัยพิบัติของชุมชนท้องถิ่นไปสู่การพัฒนานโยบายสาธารณะของประเทศไทย” หรือใช้ชื่อภาษาอังกฤษว่า “The Enhancement of local disaster management to public policy development in Thailand” โดยจัดรวมอยู่ในภายใต้หัวข้อใหญ่ เรื่อง Climate Crisis มีผู้ร่วมนำเสนอ ๔ คน วิธีการที่ใช้โดยประธานห้องกล่าวแนะนำวิทยากรสั้น ๆ แล้วก็ให้ผู้นำเสนอนำเสนอทีละคน หลังจากจบการนำเสนอแล้วก็จะเปิดให้ผู้เข้าฟังไต่ถาม
ผมนำเสนอเป็นคนที่ ๓ เนื้อหาโดยสรุปในเรื่องที่ผมนำเสนอ ผมจำแนกเป็น ๔ เรื่อง คือ หนึ่ง สถานการณ์ภัยพิบัติในประเทศไทย และสถานการณ์น้ำท่วมที่ประเทศไทยเผชิญในช่วงปลายปี ๒๕๕๔ สอง ตัวอย่างการจัดการอุทกภัยของภาคประชาชนและท้องถิ่น สาม กระบวนการพัฒนานโยบายสาธารณะผ่านเครื่องมือตามพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติ พ.ศ. ๒๕๕๐ ที่เรียกว่า สมัชชาสุขภาพแห่งชาติ และสี่ สาระสำคัญของมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติว่าด้วยเรื่องการจัดการภัยพิบัติ โดยชุมชนท้องถิ่นเป็นศูนย์กลาง
   
ผมเริ่มต้นด้วยข้อมูลที่ผมได้จากการการสืบค้นทางเว็ปไซด์ของกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย กระทรวงมหาดไทย บ่งบอกสถิติภัยพิบัติที่เกิดขึ้นในประเทศไทยในช่วง ๒๐ ปีที่ผ่านมา โดยเล่าให้เห็นว่าภัยพิบัติทั้งอุทกภัย แผ่นดินถล่ม พายุหมุน ไฟไหม้ และสึนามิ เกิดขึ้นมากกว่า ๘ ๓,๒๐๐ ครั้ง ทำให้ประชาชนได้รับบาดเจ็บกว่า ๒๕,๓๐๐ คน และเสียชีวิตกว่า ๑๑,๓๐๐ คน หากประเมินความเสียหายเชิงเศรษฐกิจ คิดเป็นเงินสูงกว่า ๕ พันล้านดอลล่าร์สหรัฐอเมริกา     และที่สำคัญก็คือข้อมูลสถานการณ์อุทกภัยที่เกิดขึ้นในช่วงปลายปีที่แล้ว ที่ครอบคลุมพื้นที่กว่า ๖๕ จังหวัด ประชาชนได้รับผลกระทบกว่า ๑๓.๕ ล้านคน ก่อให้เกิดความสูญเสียทั้งแก่บ้านเรือน พื้นที่เกษตรกรรม ทางระบายน้ำ สะพาน ฟาร์มต่าง ๆ เขื่อนมากมายมหาศาล โดยอ้างอิงข้อมูลจากการประเมินผลกระทบจากธนาคารโลก (World Bank) กว่า ๔๕,๐๐๐ ล้านดอลล่าร์สหรัฐอเมริกา จากข้อมูลทั้งสองชุดนี้ จึงสรุปได้ว่าประเทศไทยเป็นประเทศหนึ่งที่เสี่ยงต่อความหายนะจากภัยพิบัติ
  
 เมื่อได้ชี้ให้คนฟังเห็นสถานการณ์ปัญหาแล้ว ผมได้หยิบยกสาเหตุประการหนึ่งที่นำมาซึ่งความสูญเสียมากมายมหาศาลขนาดนั้น นั่นก็คือ การที่ชุมชนในแต่ละพื้นที่ไม่มีแผนเตรียมความพร้อมเมื่อเกิดภัยพิบัติ ระบบสัญญาณเตือนภัยและการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารยังไม่ดี และตัวประชาชนเองยังไม่รู้ถึงวิธีการป้องกันภัยที่จะเกิดข ึ้นได้อย่างทั่วถึง แต่ท่ามกลางปัญหาที่เกิดขึ้น ผมได้ยกตัวอย่างเครือข่ายภาคประชาชนในพื้นที่ต่าง ๆ ของประเทศไทย ๓ พื้นที่ที่ลุกขึ้นมาจัดการปัญหาด้วยตนเองได้
    ตัวอย่างแรกที่ผมยกขึ้นมานำเสนอก็คือ เครือข่ายสงขลาต่อต้านภัยพิบัติ ที่รวมตัวกันต่อสู้กับน้ำท่วมในช่วงปลายปี ๒๕๕๓ โดยมีการพัฒนาระบบเตือนภัยใช้เองภายในชุมชน ทำแผนรับมือภัยพิบัติทั้งในพื้นที่ที่เสียงและปลอดภัย และการสร้างความตื่นตัวและเตรียมพร้อมรับมือกับภัยพิบัติที่เกิดขึ้น ตัวอย่างที่สองคือ เครือข่ายชุมชนคนนครสวรรค์ ที่รวมตัวกันจัดการกับน้ำที่ท่วมในปลายปี ๒๕๕๔ โดยมีกิจกรรมที่สำคัญก็คือโครงการการยอมสูญเสียบ้านเรือนบางหลังเพื่อให้เป็นพื้นที่รับน้ำเพื่อป้องกันพื้นที่ส่วนใหญ่ของชุมชน รวมทั้งการก่อตั้งกองทุนภัยพิบัติโดยรวบรวมเงินจากแหล่งเงินต่าง ๆ เข้ามาเป็นทุนในการดำเนินงาน ตัวอย่างที่สาม ที่ผมยกมาเล่าให้ที่ประชุมฟัง นั่นก็คือ เครือข่ายประชาชนคนนครปฐม ที่มีการจัดตั้งศูนย์พักพิงทั้งในวัด โรงเรียนและสถานที่ราชการกระจายทั่วจังหวัด การจัดตั้งโรงครัวเพื่อส่งอาหารให้กับประชาชนที่ประสบภัย รวมทั้งการร่วมมือกันกู้สวนส้มพันธุ์พื้นเมืองให้รอดพ้นจากน้ำท่วม
   
จากประสบการณ์ของภาคประชาชนที่เกิดขึ้นในพื้นที่ชุมชนท้องถิ่นต่าง ๆ จึงเกิดแนวคิดที่จะผลักดันให้เกิดนโยบายสาธารณะที่มีที่มาจากภาคประชาชนขึ้น ประจวบกับกระบวนการของสมัชชาสุขภาพแห่งชาติตามกฎหมายว่าด้วยสุขภาพแห่งชาติเปิดช่องทางในการพัฒนานโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพแบบมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนให้สามารถดำเนินการได้ เครือข่ายสงขลาต่อต้านภัยพิบัติ จึงนำเสนอต่อเวทีสมัชชาสุขภาพภายใต้และมีมติให้เสนอประเด็นนโยบายนี้ต่อคณะกรรมการจัดสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ ๓ จนในที่สุดได้รับให้เป็นระเบียบวาระหนึ่งของการประชุมที่จะเกิดขึ้นในช่วงปลายปี ๒๕๕๔ แต่ต้องเลื่อนออกไปเพราะเกิดน้ำท่วมใหญ่เสียก่อน และเมื่อเหุตุการณ์ดีขึ้นได้จัดให้มีเวทีถอดบทเรียนการทำงานของภาคส่วนต่าง ๆ และนำบทเรียนนั้นมาพัฒนาข้อเชิงนโยบาย และนำเข้าพิจารณาในเวทีสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ รวมทั้งเสนอต่อรัฐบาลจนคณะรัฐมนตรีให้การยอมรับมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติในเดือนพฤษภาคม ๒๕๕๕ ในที่สุด
   
ผมได้นำเสนอตัวอย่างมติสมัชชาสุขภาพแห่งชาติให้ที่ประชุมรับทราบ อาทิ การทบทวนแผนการป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยที่เพิ่มบทบาทให้ชุมชนท้องถิ่นเป็นศูนย์กลาง  การสนับสนุนให้ชุมชนท้องถิ่นมีแผนเตรียมรับมือภัยพิบัติ การจัดตั้งกองทุนทั้งระดับชาติและระดับพื้นที่เพื่อนำเงินทุนมาสนับสนุนการกับจัดการกับปัญหานี้ การสนับสนุนให้เกิดการจัดการความรู้และถอดบทเรียนการทำงานของชุมชนท้องถิ่นต่าง ๆ การจัดสรรคลื่นความถี่ของวิทยุและทีวีเป็นการเฉพาะสำหรับการจัดการภัยพิบัติ การพัฒนาและหนุนเสริมการทำงานของเครือข่ายภาคประชาชนที่กระจายอยู่ทั่วประเทศ การเพิ่มเติมเนื้อหาเรื่องนี้ในระบบการเรียนการสอนทุกระดับ รวมทั้งการใช้สมัชชาสุขภาพเฉพาะพื้นที่เป็นเครื่องมือในการกับปัญหานี้ เป็นต้น
    ในท้ายที่สุดผมสรุปการเรียนรู้จากการทำงานที่ผ่านมาใน ๓ ประการ ประการแรก ชี้ให้เห็นว่า พลังการทำงานของเครือข่ายภาคประชาชนในชุมนท้องถิ่นต่าง ๆ สามารถเข้ามาจัดการกับปัญหาภัยพิบัติในประเทศไทยได้ ประการที่สอง ประสบการณ์การทำงานของภาคประชาชนเป็นแหล่งข้อมูลสำคัญในการนำมาพัฒนาต่อยอดเป็นข้อเสนอเชิงนโยบายสาธารณะได้ และประการที่สาม สมัชชาสุขภาพแห่งชาติเป็นเครื่องมือพัฒนานโยบายสาธารณะแบบมีส่วนร่ วมจากทุกภาคส่วนซึ่งรวมถึงภาครัฐด้วย
    ผมใช้เวลานำเสนอประมาณ ๑๐ นาที ซึ่งเมื่อจบก็ได้รับเสียงปรบมือจากผู้เข้าร่วมการประชุมพอสมควร โดยเฉพาะทีมไทยแลนด์ที่ไปให้กำลังใจ หลังจากผมนำเสนอจบลง วิทยากรก็เชิญผู้นำเสนอจากประเทศอื่นเสนอจบครบทุกคน แล้วก็เปิดให้ผู้เข้าร่วมประชุมซักถามหรือให้ข้อเสนอแนะ ซึ่งในส่วนของบทเรียนที่ผมนำเสนอไม่มีคำถามใด ๆ มีเสียงกระซิบจากทีมไทยแลนด์ว่ามีคำชื่นชมเท่านั้น

ผมนึกไปว่าผมสบายแล้วที่ผู้เข้าฟังไม่มีคำถาม แต่ก็มีความรู้นั้นได้เพียงครู่เดียวเพราะท้ายที่สุดประธานการประชุมกลับเป็นผู้ตั้งคำถามกับผู้นำเสนอทุกคนในคำถามเดียวกัน ว่า “จะมีข้อเสนอแนะอะไรต่อการทำงานของขบวน PHM บ้าง” เมื่อได้ยินคำถามสมองก็คิดไปว่าจะเอาอะไรมาตอบดี โชคดีอีกครั้งหนึ่งที่ผมนั่งอยู่ในลำดับที่สอง จึงพอมีเวลาคิดคำตอบและแปลงคำตอบเป็นบทที่จะใช้พูด
  
 คำตอบที่ผมคิดออกในขณะนั้นคือ “สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา” ที่ยึดเป็นกรอบในการทำงานมาตลอดในช่วง ๔ – ๕ ปีนี้ ก็เลยเล่าให้ที่ประชุมฟังว่า ประเทศไทยนั้นมีการพัฒนาระบบสุขภาพมากว่า ๒๐ ปี โดยใช้ยุทธศาสตร์หนึ่งที่ชื่อ “สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา” หรือ The Triangle can Move The Mountain และผมคิดว่ายุทธศาสตร์นี้สามารถนำไปใช้ในการทำงานได้ทุกปัญหารวมถึงการทำงานของ PHM ด้วย แล้วปิดท้ายด้วยคำว่า Thank you
ผมก้าวลงจากเวที เสียงจากผู้ใหญ่ท่านหนึ่งเอ่ยสั้น ๆ ออกมาว่า “Well Prepare”
แค่นี้ก็เป็นความสุขที่ผมได้รับแล้ว