ตอน ปลามุมนา
สวัสดีครับท่านผู้ฟัง ผมเช เชลศ ธำรงฐิติกุล สถานีวิทยุชุมชนคนหนองหญ้าไซ อำเภอหนองหญ้าไซ จังหวัดสุพรรณบุรี กลับมาพบกับท่านผู้ฟังอีกเช่นเคย
ในสัปดาห์นี้ที่อำเภอหนองหญ้าไซ จังหวัดสุพรรณบุรีเป็นช่วงที่ชาวนาเกี่ยวข้าวในฤดูนาปี ๒๕๕๕แล้ว ทุ่งนาทั้งทุ่งก็จะเหลือแต่ฟางที่ชาวนาขายให้กับพ่อค้าฟางอัดก้อน
และก็จะเหลืออาหารจากธรรมชาติที่อยู่ในแปลงนา ก็คือ “ ปลามุมนา ” เป็นปลาที่อาศัยอยู่ในแปลงนาในฤดูนาปี ซึ่งจะมีอยู่ไม่กี่ชนิด เช่น ปลาหมอ ปลาดุก ปลากด ปลาแขยง ปลาขาว ปลาซิว ปลากระดี่ และปลาช่อน
ซึ่งในช่วงก่อนจะเก็บเกี่ยวข้าว ชาวนาก็จะปล่อยน้ำออกจากแปลงนา เพื่อให้นาแห้ง รถเกี่ยวข้าวจะได้วิ่งลงไปเกี่ยวข้าวได้สะดวก แต่ก็จะมีบางจุดที่น้ำไม่แห้ง เช่นบริเวณมุมนา หรือที่ลุ่มของนาแปลงนั้น ก็จะมีน้ำขังปลาในนาก็จะไปอยู่รวมกันที่นั่น บางจุดสามารถจับได้หลายกิโลกรัม รวมกันทั้งแปลงก็น่าจะได้กว่า ๑๐ กิโลกรัม แปลงนาไหนที่มีบ่อยืม หรือบ่อพักน้ำ ซึ่งเป็นที่เก็บกักน้ำ ที่นั่นคือแหล่งศูนย์รวมของปลาในนาข้าว
หลังเกี่ยวข้าวชาวนาต้องรีบจับปลามุมนา เพราะน้ำจะแห้งลงเรื่อยๆ จะไม่มีน้ำมาเพิ่มในแปลงนา จนกว่าจะปล่อยน้ำจากเขื่อนกระเสียว มาทำนาอีกครั้ง ซึ่งช่วงนี้เป็นช่วงของการตัดวงจรปลาในนาข้าว ปลา ปู กุ้ง หอย สัตว์สิ่งมีชีวิต ก็จะหมดไปจากแปลงนา คงจะเหลือแต่ดินแห้งๆเป็นฝุ่น และซังข้าว
ปลาที่จับได้ ก็จะเป็นอาหารของชาวนา ที่เหลือจากกินก็ขาย สร้างรายได้เสริม ปลาช่อนตัวเล็กๆชาวบ้านจะเรียกว่า “ปลาช่อนหลอด” ชาวบ้านจะนำไปแกง ไปต้มยำ ทำใส่เกลือถนอมอาหารเป็นปลาช่อนแดดเดียวเอาไว้กินนานๆหรือขาย กิโลกรัมละ ๑๒๐-๑๕๐ บาท หรือเอาไปทำปลาร้า
ปลาหมอ ตัวใหญ่ๆก็จะเอาไปแกงกับมะเขือเหลืองหรือมะเขือขื่น ตัวเล็กๆตัดหัว ขอดเกร็ด เอาขี้ออกล้างให้สะอาดเคล้าเกลือตากแดดเป็นปลาหมอแดดเดียว กินแกล้มกับแกงส้มแกงเลียงเข้ากันดีนัก
ปลาแขยง ปลาขาว ปลาซิว ส่วนใหญ่ จะนำมาทำ “แกงปลาสับนก” คือเอาปลาหลายอย่างรวมกันและเอามาสับหยาบๆ ปั้นเป็นลูกชิ้นใส่แกง ซึ่งมีแต่ปลาอย่างเดียวนะครับ ไม่ใช่เอา นก มาสับปนไปด้วย เพราะเขาจะเรียกกันว่าแกงสับนก
ปลาในมุมนาหน้านี้จะอ้วน เนื้อจะมัน เพราะปลากินข้าว กินแมลง กินลูก กบ เขียด หน้านี้ปลาจะมีรสชาติดี
วงจรใหม่ของปลาในนาข้าว จะเริ่มต้นอีกครั้งต่อเมื่อรับน้ำที่ปล่อยมาจากเขื่อนกระเสียว แล้วมาตามลำห้วยกระเสียวซึ่งน้ำไม่เคยแห้ง ปลาที่เพราะพันธุ์ในเขื่อนและลำห้วยกระเสียว ก็จะมากับสายน้ำในคูคลองที่ปล่อยเข้าสู่แปลงนา ใช้เวลา ในช่วงของการเจริญเติบโตของข้าวเจริญพันธุ์ขยายพันธ์ในทั่วทุ่งทั่วท่า
ปีไหนน้ำหลาก ก็จะมีปลาจากทุ่งอื่นขยายสายพันธุ์มาปีนั้นปลาก็จะชุกชุม
แต่ก็น่าเสียดายที่ในระยะไม่กี่ปีที่ผ่านมามีชาวนาหลายคนใช้สารเคมี ยาฆ่าหอยเชอรี่ ยาเบื่อหนู จนเกิดผลกระทบกับปลา ปู หนู งู กุ้งฝอย หอย ไส้เดือน กบ เขียด สัตว์สิ่งมีชีวิตในแปลงนาที่เป็นห่วงโซ่อาหารหล่อเลี้ยงชีวิตกันและกันจนผลกระทบนั้นมาถึงมนุษย์
โดยผลกระทบเริ่มจาก ปลาน้อยลง อาหารน้อยลง ดินเสื่อมโทรม ใช้ปุ๋ยและสารเคมีมากขึ้น สุขภาพชาวนาเสื่อมโทรมมีสารพิษในร่างกาย ต้นทุนการทำนาสูง
ทั้งหมดนี้คือเรื่องราว วงจรชีวิตในท้องทุ่งนาชนบท ที่เกิดขึ้นจริง ในแผ่นดินสุวรรณภูมินี้ที่สุพรรณบุรี
เชลศ ธำรงฐิติกุล รายงาน