สวัสดีครับคุณผู้ฟัง ผมเช เชลศ ธำรงฐิติกุล วิทยุชุมชนคนหนองหญ้าไซ สุพรรณบุรี กลับมาพบกับท่านผู้ฟังในสัปดาห์นี้ ผมได้ติดตามความเคลื่อนไหวของชาวบ้าน ในพื้นที่ อ.ด่านช้าง อ.หนองหญ้าไซ อ.เดิมบางนางบวช และอ.สามชุก ที่รับน้ำจากเขื่อนกระเสียว ชาวบ้านต้องปรับตัวเพื่อรับกับสถานการณ์น้ำเขื่อนเหลือน้อย จนไม่พอทำนาปรัง ในฤดูแล้งที่จะเริ่มต้นในเดือนมีนาคมปี2556นี้ พื้นที่ทำนารวม 73,000 ไร่ ชาวนามีรายได้รวมกันกว่า 870 ล้านบาทเศษ ต่อฤดูการผลิต เงินส่วนนี้จะหายไปในช่วงเวลา 11 เดือนต่อจากนี้ไป จนถึงการเก็บเกี่ยวข้าวฤดูการผลิตนาปีในเดือนกันยายน-ตุลาคม 2556
สถานการณ์น้ำในเขื่อนกระเสียวปัจจุบัน มีน้ำเหลือเพียง 146 ล้านลูกบาตรเมตรเศษ เป็นน้ำที่ต้องปล่อยให้ข้าวช่วงสุดท้ายในฤดูการผลิตนาปี2555และส่งให้ไร่อ้อยก่อนเก็บเกี่ยว โดยจะใช้น้ำประมาณ 20 ล้านลูกบาตรเมตร และจะต้องเหลือน้ำก้นเขื่อน 40 ล้านลูกบาตรเมตร ปากท่อเหลด คือท่อระบายน้ำออกจากเขื่อนก็จะโผล่พ้นน้ำ ซึ่งทำให้คงเหลือน้ำใช้การได้ไม่เกิน 80 ล้านลูกบาตรเมตร กับภาระที่จำเป็นต้องแบ่งน้ำให้ระบบประปาอำเภอด่านช้าง หนองหญ้าไซ และยังมีโรงงานน้ำตาลและโรงงานเอธทานอล อีกสองแห่ง ที่ต้องใช้น้ำซึ่งส่วนนี้จะใช้น้ำไม่มากแต่ต้องเผื่อน้ำเอาไว้ให้พอใช้ตลอดจะได้ไม่เกิดความเดือดร้อน ในแต่ละฤดูการผลิตก็จะใช้น้ำรวมกันทั้งหมดประมาณ 160-180 ล้านลูกบาตรเมตร ตัวเลขความต้องการใช้น้ำก็ยังไม่แน่นอน ยังต้องดูว่าชาวบ้านที่เปลี่ยนจากการทำไร่อ้อย มาเป็นการทำนาข้าว ตัวเลขการใช้น้ำก็จะเพิ่มขึ้นด้วยซึ่งมันก็จะเป็นไปตามราคาผลผลิตที่จุงใจ ซึ่งชาวบ้านมีประสบการณ์ว่าข้าว1ไร่จะทำเงินได้มากกว่าอ้อย1ไร่
การบริหารจัดการน้ำจึงเป็นเครื่องมือที่ใช้แบ่งปันน้ำในเขื่อนกระเสียวแห่งนี้ โดยมีกลุ่มผู้ใช้น้ำคูคลองและคณะกรรมการบริหารจัดการน้ำ มาร่วมกันตัดสินใจ ว่าสถานการณ์แบบนี้จะตัดสินใจกันอย่างไรโดยทุกฝ่ายต้องยอมรับมติผลสรุปจากการประชุม ซึ่งก่อนจะกำหนดแผนบริหารจัดการน้ำ ก็จะต้องมีการจัดประชุมกลุ่มผู้ใช้น้ำทั้ง 9 กลุ่มก่อน แล้วนำข้อสรุปที่ได้ไปพิจารณาในการประชุมใหญ่คณะกรรมการบริหารจัดการน้ำ
โดยต้องดำเนินการแบบประชาธิปไตย มีความเสมอภาคเท่าเทียมกันและยุติธรรม ภายไต้ข้อตกลงทางสังคมกันว่า ;เวลามีกินจะกินด้วยกัน ถ้าเวลาอดก็จะอดด้วยกัน
ซึ่งในขณะนี้อยู่ในช่วงการจัดประชุมกลุ่มผู้ใช้น้ำทั้ง9กลุ่ม การประชุมแต่ละกลุ่มจะมีชาวบ้านมาประชุมไม่น้อยกว่า 300 คน เป็นเรื่องที่สำคัญมาก เป็นการกำหนดแผนการเพราะปลูกให้เป็นไปตามสถานการณ์ การประชุมต้องหามติจากชาวบ้านว่า
ข้อ 1.ต้องการใช้เปิดน้ำเขื่อนเพื่อทำนา ทั้งที่น้ำน้อยและยอมเสี่ยงไปตายเอาดาบหน้า
ข้อ2.ให้ปล่อยน้ำเป็นระยะเพื่อทำพืชระยะสั้นไม่ใช่เพื่อทำนา
หรือข้อ 3.ปิดน้ำเพื่อเก็บน้ำสำรองไว้เป็นน้ำต้นทุนในฤดูการผลิตนาปีในเดือน มิถุนายน 2556นี้ ซึ่งในแต่ละข้อก็มีเงื่อนไขที่เป็นผลที่เกิดขึ้นจริงและมีความเสี่ยงต่างกัน เช่น ข้อ 1.ถ้าเปิดน้ำทำนาก็ต้องเปิดทุกคลอง น้ำก็น้อยจะได้ใช้ไปถึงไม่เกินข้าวตั้งท้องคือข้าวอายุ80-90วันน้ำก็หมดแล้วต้องเสี่ยงไปตายเอาดาบหน้า แค่เตรียมแปลงก่อนหว่านข้าวยังใช้น้ำต้อง100ล้านลูกบาตรเมตร แต่ถ้าในเดือนมกราคม-เมษายน มีฝนตก ข้าวที่ชาวบ้านลงทุนก็จะได้เก็บเกี่ยว แต่ในทางตรงกันข้ามถ้าข้าวม้าน(ข้าวไม่มีเม็ดเพราะไม่มีน้ำข้าวเป็นแกลบ)ชาวบ้านก็จะขาดทุนแล้วยังมีผลต่อไปถึงฤดูการผลิตข้าวนาปี2556อีกเพราะไม่มีน้ำต้นทุนในเขื่อน เท่ากับเสียข้าวไป2หน้า(หน้าฤดูแล้ง+ฤดูนาปี)
แต่ถ้าชาวบ้านตัดสินใจเลือกข้อ 2.ให้ปล่อยน้ำเป็นช่วงๆเพื่อปลูกพืชระยะสั้นก็จะเกิดการลักลอบทำนาในพื้นที่ติดคลอง ทำให้ผิดข้อตกลงทางสังคมกันว่า ;เวลามีกินจะกินด้วยกัน ถ้าเวลาอดก็จะอดด้วยกัน
ถือเป็นการเอาเปรียบกันก็จะมีปัญหาในความร่วมมือบริหารจัดการน้ำและก็จะมีปัญหากันเองอีกเพราะแต่ละคลองก็จะแบ่งน้ำได้ไม่ทั่วถึงไม่เท่าเทียมไม่ยุติธรรม
และถ้าเลือกข้อ 3.ปิดน้ำเพื่อเก็บน้ำสำรองไว้เป็นน้ำต้นทุนในฤดูการผลิตนาปีในเดือน มิถุนายน 2556นี้ ข้อนี้เป้าหมายเพื่ออนาคต มีความเสี่ยงน้อยมาก แต่ก็มีเงื่อนไขที่มาบีบคอชาวบ้านคือค่าใช้จ่ายในระยะเวลา11เดือนจะเอาอะไรกิน หนี้สิน จะทำอย่างไร
ทั้งสามประเด็นล้วนมีความสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตของชาวบ้าน แต่การบริหารจัดการน้ำก็ต้องตัดสินใจให้เป็นมติของกลุ่มผู้ใช้น้ำคูคลอง จนไปถึงมติที่ประชุมคณะกรรมการจัดการน้ำ ในวันที่21 พ.ย.นี้
การแบ่งปันน้ำจึงเป็นการแบ่งปันน้ำใจ บนพื้นฐานของการเห็นอกเห็นใจกัน สามัคคีกัน โดยใช้การประชุมหรือกลไกสมัชชาเป็นเครื่องมือ ใช้การสื่อสารผ่านสื่อชุมชนเป็นกระบอกเสียงสร้างความเข้าใจ ใช้หลักสังคมประชาธิปไตย การยอมรับการตัดสินใจร่วมกัน ที่สำคัญชาวบ้านช่วยตัวเองโดยไม่รอภาครัฐมาสนับสนุน ชาวบ้านกำหนดแผนการใช้น้ำในเขื่อน ที่เป็นทรัพยากรส่วนรวมของทุกคนนั่นเอง
เชลศ ธำรงฐิติกุล รายงาน