เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม 2561 เวลา 14.10 – 16.30 น. ได้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้การขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะในงานสมัชชาสุขภาพแห่งชาติ ครั้งที่ 11 พ.ศ.2561 ในหัวข้อ “การขับเคลื่อนสิทธิการตายตามธรรมชาติในศาสนาพุทธ” เริ่มต้นโดย พระสุธีรัตนบัณฑิต รศ.ดร.ผู้อำนวยการสถาบันวิจัยพุทธศาตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย กล่าวถึงความตายว่าเป็นเรื่องธรรมชาติ และเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต ถ้ามองในแง่หลักพุทธศาสนา การมีสติก่อนตายคือการได้เข้าใจชีวิตที่ดีช่วงหนึ่ง แต่การยึดมั่นถือมั่น ทำให้ลืมความเป็นจริงของชีวิตที่ว่าด้วยการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป แนวคิดการตายดีขึงถือเป็นหลักการสำคัญในพระพุทธศาสนา ซึ่งการดำเนินงานที่ผ่านมาได้มีการทำศึกษาวิจัยเรื่องความตายและพัฒนาเป็นหลักสูตรแนวปฏิบัติการตายดีในศาสนาพุทธ ซึ่งมีการอบรมพระสงฆ์แล้ว 2 รุ่น มีการให้ความรู้แก่พระสงฆ์ในแนวคิดนี้ และลงพื้นที่ร่วมกับ รพ.สต. เพื่อเยี่ยมผู้ป่วยและให้ความรู้เรื่องแนวคิดการตายดี ส่วนแนวทางการดำเนินงานต่อไปคือ การนำหลักสูตรแนวปฏิบัติการตายดีในศาสนาพุทธไปจัดการอบรมพระสงฆ์ในระดับตำบล 1,000 แห่งทั่วประเทศ เพื่อสร้างองค์ความรู้ทางพระพุทธศาสนา เพื่อให้พระสงฆ์สามารถนำองค์ความรู้ไปอบรมแก่ประชาชนต่อไป และนำไปขับเคลื่อนงานในพื้นที่ของตนเองได้

ในด้านการพัฒนากลไกที่นำไปสู่การขับเคลื่อนในระดับพื้นที่นั้น พระมหาสุเทพสุทธิญาโณ ประธานกลุ่มอาสาคิลานธรรม เล่าถึง การเกิดแนวทางการจัดตารางบุญในแต่ละเดือน ให้โยมเป็นคนตัดสินใจในการเดินเข้ามาหาพระอาสาสมัครในกลุ่มคิลานธรรม ซึ่งหากผู้ป่วยหรือญาติต้องการสนทนาธรรมสามารถแจ้งทาง รพ.ได้ สำหรับผู้ป่วยติดเตียงหรือผู้ป่วยที่ไม่สามารถเดินไปหาพระได้ จะเป็นในลักษณะการเยี่ยมไข้ข้างเตียง แต่ต้องได้รับการเชื้อเชิญและยินยอมจากผู้ป่วย และการสนทนาธรรมต้องมีการฝึก เนื่องจากไม่ใช่การเทศน์ ต้องมีวิธีการสื่อสารกับบุคคลที่ไม่สามารถสื่อสารได้ ที่สำคัญต้องหลีกเลี่ยงความไม่สบายใจของผู้ป่วยและญาติ ใช้ภาษาที่เข้าใจง่าย ส่วนผู้ที่อยู่ต่างศาสนาจะพูดคุยเรื่องความเป็นมนุษย์ เรื่องชีวิต ไม่พูดคุยเรื่องหลักธรรมตามศาสนา และหากผู้ป่วยมีความกลัวจะพูดคุยเรื่องการเผชิญความกลัว ดังนั้นจึงเป็นเรื่องที่ทำได้กับคนทุกวัย ทุกเชื้อชาติ ทุกศาสนา สำหรับในส่วนของกลไกการขับเคลื่อนมีการถวายความรู้พระสงฆ์ในโครงการเยียวยาใจด้วยธรรมะ

ในช่วงสุดท้ายมีการสรุปประเด็นสำคัญจากวิทยากรโดย พญ.ขจีรัตน์ ปรักเอโก กล่าวว่าที่ผ่านมาพยายามช่วยคิด ช่วยทำ เพื่อให้งบประมาณลงไปถูกที่ถูกทาง และสร้างความร่วมมือกับ อปท. เพื่อให้เกิดการดูแลผู้ป่วยที่เลือกใช้ชีวิตในวาระสุดท้ายที่บ้าน และผู้ป่วยติดเตียง โดยมีองค์กรท้องถิ่นเป็นผู้ดูแล

ข้อเสนอแนะนโยบายจากที่ประชุม

- อยากให้เกิดการสนับสนุนการพัฒนาเครือข่ายและสร้างการเชื่อมโยงในเรื่องการให้ความรู้ความเข้าใจแก่ครอบครัวผู้ป่วยในเรื่องการตายดี
- ถ้าต้องการให้ขยายผลเร็วขึ้นต้องมีพระสงฆ์เป็นผู้นำ จึงอยากเห็นแนวทางการจัดการภายในองค์กรสงฆ์
- เสนอนโยบาย 3 ข้อ 1.เสนอให้มีการเรียนรู้ร่วมกันระหว่างแพทย์และพยาบาล เพื่อให้แพทย์มีทักษะในการดูแลเยียวยา 2.อยากให้มีสื่อกลางในการเรียนรู้วัฒนธรรมการตายของคนในภาคต่าง ๆ 3.เสนอให้มีสัญลักษณ์ของคนที่ทำ Living Will ไว้แล้ว ผ่านเลขประจำตัวประชาชน
- เสนอให้สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติมีเนื้อหาเรื่องความเข้าใจในชีวิต หลักสูตรพระนักเผยแผ่
- อยากให้เพิ่มระยะเวลาในการอบรมหลักสูตรพระคิลานุปัฎฐาก และเพิ่มองค์ความรู้ด้านการตายดี
- ช่วงสุดท้ายของชีวิตต้องทำให้เกิดการยกระดับจิตใจ และให้เขาได้ตัดสินใจด้วยตัวเอง
- หากพระสงฆ์ได้นำคำสั่งสอนเกี่ยวกับการแสดงมรณสติให้แก่ญาติโยม จะช่วยให้เกิดการยอมรับสภาพความเป็นจริง สภาพความเจ็บป่วยและความตายได้ง่ายขึ้น

จากการแลกเปลี่ยนในประเด็นการขับเคลื่อนสิทธิการตายตามธรรมชาติในศาสนาพุทธ ได้ค้นพบแนวทางในการปฏิบัติที่สำคัญหลายประการ และได้เห็นพลังของพระสงฆ์ในการขับเคลื่อนอย่างเป็นรูปธรรม ตาม พ.ร.บ.สุขภาพ รวมถึงความมุ่งมั่นในการปลดล็อคมิจฉาทิฎฐิเกี่ยวกับความตายตามธรรมชาติตามหลักพุทธศานาในสังคมไทย ผ่านการบูรณาการความร่วมมือของทุกฝ่าย ทั้งแพทย์ พยาบาล พระสงฆ์ นักกฎหมาย ประชาชน และจิตอาสาในเชิงประจักษ์ต่อไป