รายงานสุขภาวะภาคเหนือ รายการสานใจสานพลัง เรื่องภัยแล้ง ฝายดอนปิน
รายงานโดย ลุงจ๊าง สันป่าตอง หรือ นาย ไพศาล ภิโลคำ
ภาวะของความแห้งแล้งหนักหนาฉกาจฉกรรจ์ สำหรับประชากร ในเขตพื้นที่การรับน้ำเพื่อการเกษตรตำบลทุ่งสะโตก อ.สันป่าตอง จ. เชียงใหม่ ภาวะของความแห้งแล้งนี้ นักวิชาการเรียกว่า ภาวะแอลนิโญ่ เป็นความร้อนที่เกิดจากหลายสาเหตุ เกิดจากปรากฏการณ์ ทางธรรมชาติ การสร้างปัญหาของมนุษย์ การปล่อยแก๊ส เชื้อเพลิง สีสเปรย์ การทำลายสิ่งแวดล้อม ปริมาณ การใช้แอร์คอนดิชั่น สิ่งเหล่านี้ปรากฏการณ์ของ เกิดภาวะเรือนกระจก ( Green Effect) ที่ประทบต่อมวลมนุษย์ชาติ หรือ ต่อคนไทย
ขอแนะนำฝายดอนปิน ฝายแห่งนี้ตั้งอยู่ ระหว่างหมู่บ้าน ดอนปิน หมู่ที่ ๘ ต.ทุ่งรวงทอง อ.แม่วาง จ.เชียงใหม่ และบ้าน ท่าสา –ทุ่งสะโตก หมู่ที่ ๑๐ ต.ทุ่งสะโตก อ.สันป่าตอง จ.เชียงใหม่ ฝายตั้งอยู่ติดกับวัดดอนปิน เลยได้ถูการตั้งชื่อว่า ฝายดอนปินสันนิษฐาน ว่าน่าจะการสร้างประมาณ ๑๖๐ ปี พ.ศ. ๒๓๙๘ น่าจะเป็นช่วงรัชกาลที่ ๕ พระพุทธเจ้าหลวง สมเด็จพระปิยะมหาราช เพราะว่าระบบศักดินาล้านนา เจ้าผู้ครองนคร เชียงใหม่ มีการถือครองที่ดิน ทางพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัว ได้ยกเลิกระบบ เจ้าประเทศราช จัดระบบการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาล มีการรวมศูนย์อำนาจเข้าสู่การบริหารส่วนกลาง ทำให้ เจ้าผู้ครองนครที่สามารถเกณฑ์แรงงานชาวบ้านมาทำนาทำไม่ได้ ให้เปลี่ยนมาเป็นการรับเงินเดือน แทน เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ได้รับเงินเดือน เดือนละ ๘๐๐ รูปี ทำให้เจ้าผู้ครองนคร เชียงใหม่ได้กระจายการดูแลที่นาของตนเอง เป็นการแต่งตั้งผู้เก็บค่าเช่านาแทนตนเอง และอนุญาต ให้ไพร่-ชาวนาเช่าที่ดินทำนา หรือ ขายให้แก่ชาวนา ปริมาณการใช้น้ำในแม่น้ำวาง มีมากขึ้น ถ้านับฝายที่กั้นแม่น้ำวางที่ใช่ระบบน้ำล้นฝาย มีจำนวน ๑๑ ฝาย และ ฝายสาขาลูก ตามลำเหมืองอีก ๔ ฝาย จึงเกิดมีการสร้างฝายหกั้นแม่น้ำที่ใช้ ไม้ไผ่พื้นบ้าน เช้น ไม่ไผ่สีสุก ไม้ไผ่บง ไม่ไผ่ซาง ไม้ไผ่ซาง ฯลฯ เมื่อก่อนชาวบ้านจะเพาะปลุกไม้ไผ่ตามริมแม่น้ำวาง แม่น้ำข่าน แม่น้ำล้อง ปัจจุบันทางกรมประทานก่อสร้างผนังกั้นน้ำ ได้รื้อและทำลายต้นไผ่ที่ชาวบ้านปลูกไว้ตามริมแม่น้ำออกหมด ทำให้เกิดแม่น้ำแห้ง
เช่นเดียวกัน ฝายกั้นน้ำล้นแม่น้ำวาง ฝายดอนปิน พื้นที่การรับปริมาณน้ำ ๔,๐๐๐ ไร่ พื้นที่หมู่บ้านท่าสา-ทุ่งสะโตก บ้านร้องตีมีด บ้าน สว่างอารมณ์ (บ้านดงก๋ำ –บ้านน้ำลัด-บ้านต้นเก็ต) บ้านท่าจำปี บ้านกลาง-ศรีบุญเรือง พืชที่เกษตรกรเพาะปลูกคือ ข้าว –ข้าวโพด-ถั่วเหลือง-ลำไย ประสบกับปัญหาความแห้งแล้งในพื้นที่รับน้ำของภาวะ “แอลนิโญ่” ช่วงนี้เข้าสู่ฤดูการทำนา เดือนมิถุนายน –กรกฏาคม แต่เกษตรกรยังเพาะปลูกกล้าข้าวไม่ได้ ต้องรอจนกว่าถึงกลางเดือน กรกฏาคม พ.ศ.๒๕๕๘ เพราะว่า กรมอุตุนิยม พยากรณ์อากาศแจ้งว่าจะมีพายุฝนเข้ามาสู่จังหวัดเชียงใหม่ภาคเหนือ
เกษตรกร-ชาวนา ต้องรอน้ำฝนอย่างเดียวหากเป็นอย่างนี้ เกษตรกรที่เช่านาจากนายทุน จะต้องบอกเลิกเช่า เพราะเช่าที่นา ไร่ละ ๑,๐๐๐ บาท จะเพาะกล้าข้าว และทำการเพาะปลูกข้าว ที่ช้าทำให้ขาดทุนในการประกอบอาชีพการทำนา
รายงานจากบ้านทุ่งสะโตก ม.๑๐ ต.ทุ่งสะโตก อ.สันป่าตอง จ.เชียงใหม่