ตอนที่ 42 วิชชาการ ๔ ภาค รูปธรรมนโยบายสาธารณะ เรียนรู้ติดดินกินได้ ตอนที่ ๓
รายงานข่าวสุขภาวะ_สานใจสานพลัง กับรพินทร์ ยืนยาว รายงานข่าวสุขภาวะภาคอีสาน อุบลราชธานี
สวัสดีครับท่านผู้ฟังที่เคารพ พบกันอีกครั้งกับผมรพินทร์ ยืนยาว ผู้สื่อข่าวสุขภาวะภาคอีสานอุบลราชธานี วันนี้เรายังอยู่ในบรรยากาศของการจัดเวทีวิชชาการ ๔ ภาครูปธรรมการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพในชุมชนท้องถิ่น ในหัวข้อ เรื่อง ชุมชนเป็นสุข เรียนรู้ติดดินกินได้ วันนี้พบกันอีกครั้งในตอนที่ ๓ แล้วนะครับ หลังจากได้มีการออกอากาศกันมาแล้วสองครั้งก่อนหน้านี้ ในเรื่องของบรรยากาศในการเปิดงานบรรยากาศคนเข้าร่วมมากน้อยอย่างไร และบรรยากาศการปาฐกถาพิเศษ ของนพ.วิชัย โชควิวัฒน์ ซึ่งในวันนี้จะพาท่านผู้ฟังไปพบกับบรรยากาศของห้องย่อยที่ ๔ ของภาคอิสาน โดยคณะทำงานภาคอีสานทำหน้าที่ในการอำนวยความสะดวกในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในห้องนี้
ขอทบทวนบรรยากาศ จากที่กระผมได้มีโอกาสเข้ามาเรียนรู้เวที ในเมื่อวันที่ ๑๒ ถึง ๑๓ มกราคม ๒๕๕๙ ณ โรงแรมรามากาเด้นท์ กรุงเทพมหานคร เวทีวิชชาการ ๔ ภาครูปธรรมการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพในชุมชนท้องถิ่น ในหัวข้อ เรื่อง ชุมชนเป็นสุข เรียนรู้ติดดินกินได้ นั้น ซึ่งทางสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ หรือ สช. ในนามของสมัชชาสุขภาพที่คนรู้จักกัน ได้รวบรวมภาคีเครือข่ายในการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพเกือบทั่วประเทศ ทั้ง ๔ ภาค ได้แก่ ภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคใต้และภาคอีสาน จำนวนคนเข้าร่วมประมาณกว่า ๑ พันคน หลังจากได้มีกระบวนการถอดบทเรียนแบบเสริมพลังของภาคีเครือข่ายในชุมชน เพื่อร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้การขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะในพื้นที่ชุมชนและนำไปสู่การขยายผลต่อยอดการทำงาน โดยชุมชนที่เกิดรูปธรรมในการขับเคลื่อนนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพในชุมชนท้องถิ่น เข้าร่วมแลกเปลี่ยนภายในหัวข้อที่ว่า ชุมชนเป็นสุขเรียนรู้ติดดินกินได้ โดยอาศัยภาษาบ้านๆในการถ่ายทอดแลกเปลี่ยนความรู้ซึ่งกันและกัน
ซึ่งในวันนี้จะพาท่านผู้ฟังไปพบกับการบรรยากาศในห้องย่อยที่ ๔ เรียนรู้เครื่องมือนโยบายสาธารณะใน ๓ พื้นที่ที่เป็นรูปธรรมความสำเร็จในพื้นที่ ได้แก่ การนำกระบวนสมัชชาสุขภาพไปใช้ในพื้นที่ตำบลดอนฉิมพลี จังหวัดฉะเชิงเทรา การนำเครื่องมือธรรมนูญไปใช้ในพื้นที่ตำบลหนองหิน จังหวัดร้อยเอ็ด และการนำเครื่องมือประเมินผลกระทบด้านสุขภาพใช้ในพื้นที่ตำบลเวียงตาล จังหวัดลำปาง
บรรยากาศเริ่มต้นจากการนำเสนอกล่อมเกลาด้วยวัฒนธรรมอีสานหมอลำกลอน หมอชัยแดนอีสาน เนื้อหาเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียงติดดินกินได้ สร้างบรรยากาศของการเรียนรู้ได้อย่างกลมกลืนเลยที่เดียว ต่อจากนั้นมีการแบ่งกลุ่มออกเป็น ๓ กลุ่มในการเรียนตามเครื่องมือ พรบ.สุขภาพแห่งชาติ ได้แก่ กลุ่มที่ ๑ เรียนรู้กระบวนการสมัชชาสุขภาพที่นำไปใช้ตำบลดอนฉิมพลี จังหวัดฉะเชิงเทรา กลุ่มที่ ๒ การนำเครื่องมือธรรมนูญไปใช้ในพื้นที่ตำบลหนองหิน จังหวัดร้อยเอ็ด กลุ่มที่ ๓ การนำเครื่องมือประเมินผลกระทบด้านสุขภาพใช้ในพื้นที่ตำบลเวียงตาล จังหวัดลำปาง ทั้ง ๓ กลุ่มใช้เวลาในการนำเสนอไม่เกิน ๔๐ นาทีหมุนเวียนกัน จนครบทุกกลุ่ม เพื่อให้ผู้เข้าร่วมในห้องสามารถได้เรียนรู้ทุกกรณีศึกษา หรือที่เรียกว่า เวินคาเฟ่ นั้นเอง
เนื้อหาเริ่มจากกลุ่มที่ ๑ การเรียนรู้กระบวนการสมัชชาสุขภาพที่ดอนฉิมพลี ฉะเชิงเทรา จุดเริ่มแรกของการขับเคลื่อนจากการเป็นจิตอาสา มีใจใฝ่ทำดี เพื่อบ้านเมืองเกิดของหมออนามัย ที่ชื่อว่า หมอนี หรือนางสุนีย์ ผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลดอนฉิมพลี จังหวัดฉะเชิงเทรา เป็นหมออนามัยที่กลับมารับใช้บ้านเกิดหลังจากไปศึกษาเรียนรู้ทางด้านการสาธารณสุขมาก่อน ชักชวนจิตอาสาในชุมชน จากหนึ่งเป็นสอง จากสองเป็นสาม เพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ ร่วมกันมาเป็นจิตอาสา ทำกิจกรรมในชุมชน เพื่อแก้ไขปัญหาและป้องกัน ส่งเสริมปัญหาด้านสุขภาพของคนในชุมชน เช่น การรวมกลุ่มกันนวดแผนไทย การกายภาพบำบัดแก่ผู้สูงวัย การเยี่ยมบ้านผู้ป่วย การแบ่งหน้าที่กันดูแลโรคระบาด การรักษาสิ่งแวดล้อมในชุมชน โดยเฉพาะเรื่องของขยะ ทุกคนมีความเกื้อกูลกันมากขึ้น จึงเกิดการแบ่งปันความสุขขยายไปสู่เพื่อนๆในหมู่บ้านใกล้เคียง และเยาวชนภายในโรงเรียน มาเป็น อย.น้อย ด้วยกระบวนการที่ร่วมคิด ร่วมหาทางออก จากมติที่ประชุม กลายมาเป็นแนวทางปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง จนเกิดเป็นวัฒนธรรม วิถีของชุมชน
อีกกลุ่มของการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เป็นกลุ่มที่ ๒ การนำเครื่องมือธรรมนูญไปใช้ในพื้นที่ตำบลหนองหิน จังหวัดร้อยเอ็ด นายอำนวย สุขศรี อดีตข้าราชการครู เป็นผู้อำนวยการในโรงเรียนของชุมชนมาก่อน มีแรงบันดาลใจจากการชักชวนของผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลหนองหินที่เป็นต้นคิดในการแก้ปัญหาของชุมชน ศึกษาดูงานที่ตำบลเปือย อำเภอลืออำนาจ จังหวัดอำนาจเจริญ ในการจัดทำธรรมนูญสุขภาพของตำบล จึงได้มีแนวคิดร่วมกันของคณะกรรมการในชุมชนตำบลหนองหิน จากที่เริ่มไม่กี่คน ชักชวนพูดคุยอยู่อย่างต่อเนื่อง คุยแบบเป็นทางการและไม่เป็นทางการ เริ่มจากการหาคนสำคัญๆที่คิดว่าจะช่วยผลักดันให้เกิดพลังของชุมชน เข้ามาเป็นกำลังอีกแรง ต่อด้วยการค้นหาปัญหา และจุดเด่นหรือของดีๆในหมู่บ้านชุมชน ๑๒ แห่งของตำบลหนองหิน ใช้เวทีประชาคมในการพูดคุย นำข้อมูลที่เก็บรวบรวมมาได้ มาแยกหมวดหมู่ สังเคราะห์ และวิเคราะห์ปัญหาชุมชนร่วมกัน นำข้อมูลสู่ชุมชนอีกครั้ง คืนข้อมูลเกิดการประชาพิจารณ์ข้อมูล ทบทวนสรุปบทเรียนอยู่อย่างต่อเนื่องทุกขั้นตอน และหาวิธีการจากปัญหา แก้ไขไปทีละขั้นตอน จนนำไปสู่การประกาศเป็นข้อตกลงร่วมกันของหมู่บ้าน และประกาศเป็นธรรมนูญของตำบลหนองหิน ที่ใช้ได้จริงในพื้นที่ อย่างกรณีการทะเลาะวิวาทของเด็กวัยรุ่นในชุมชนภายในงานบุญประเพณี โดยจะมีการจ้างหมอลำในราคาที่สูง จึงได้สร้างกฎระเบียบคือถ้าใครทะเลาะวิวาทกันภายในงานจะต้องได้เสียค่าใช้จ่ายหมอลำทั้งหมดโดยมีกรรมการในการเฝ้าดูแลรักษาตรวจตราร่วมกัน ซึ่งมีการลงโทษอย่างนี้มาแล้ว ๓ - ๔ ราย ถือได้ว่าใช้ได้ผลจริง คือเด็กเยาวชนไม่ทะเลาะวิวาทกันเลย เด็กเล็ก ผู้สูงวัยไม่กังวลใจในเรื่องอันตรายจากการมาดูหมอลำอีกต่อไป นี้คือธรรมนูญตำบลหนองกิน ซึ่งมีอีกหลายหมวดหมู่ที่มีการกำหนดไว้ เช่น การงดใช้ยาฆ่าหญ้าในพื้นที่การเกษตรเขตตำบลหนองหิน การงดการเล่นการพนัน การทิ้งขยะไม่ถูกที่ การดูแลอาชญากรรมต่างๆ และอีกอื่นๆหลายข้อที่มีการกำหนดไว้ของชุมชนเอง
และในกลุ่มที่ ๓ การนำเครื่องมือประเมินผลกระทบด้านสุขภาพไปใช้ในพื้นที่ตำบลเวียงตาล จังหวัดลำปาง เป็นอีกหนึ่งพื้นที่ ที่มีปัญหาด้านสุขภาพเกี่ยวกับการตั้งโรงงานคลังบรรจุก๊าซธรรมชาติที่ใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ ขนาดบรรจุ ๔ ล้านลิตร นำเสนอเรื่องราวแลกเปลี่ยนภายในกลุ่มโดย นายนิวัฒน์ ปารามา นายกอบต.เวียงตาล ตนเองและชาวบ้านมีความกังวลใจต่ออันตรายที่อาจจะเกิดขึ้นจากโรงงานบรรจุก๊าซดังกล่าว ซึ่งทางอบต.และชาวบ้านได้ร่วมมือกันเข้าร้องเรียนต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องหลายหน่วยงาน เช่น สำนักงานจังหวัด สำนักงานอุตสาหกรรมจังหวัด การประท้วงในพื้นที่ การออกคำสั่งทางอบต.ในการงดหรือหยุดตั้งโรงงานในพื้นที่ ก็ไม่สามารถที่คัดค้านโรงงานให้เกิดขึ้นได้ จนทำให้โรงงานมีการติดตั้งจนแล้วเสร็จในปี ๒๕๕๕ และมีการขยายการผลิตอีกในปี ๒๕๕๖ จาก ๑ ล้านลิตรเป็น ๔ ล้านลิตรภายในหนึ่งปี ทางหน่วยงานรัฐที่อยู่เบื้องบนก็ไม่ยอมฟังเสียงอันเล็กน้อยของคนในพื้นที่ก็มีการอนุญาตให้มีการจัดตั้งโรงงานจนได้ ตอนนี้ท่านนายกอบต.เวียงตาลได้มีความสนใจในการนำเอาธรรมนูญไปใช้ในพื้นที่ตนเอง และมีคำถามของนายกอบต.เวียงตาลว่า จะเดินต่อย่างไรดีในการขับเคลื่อนในกรณีนี้ต่อเครือข่ายที่เข้าร่วมแลกเปลี่ยนเรียนร่วมด้วย จนได้ข้อเสนอแนะหลายข้อ ด้วยกัน ได้แก่ การไปดูข้อมูลการประเมินผลกระทบ หรือ EIA จากหน่วยงานที่ให้การอนุญาตในการจัดตั้ง มีข้อมูลให้ผ่านมีความชอบธรรมหรือไม่ การประชาคมในหมู่บ้านมีความชอบธรรมหรือไม่ ต้องมีการสร้างกฎกติการ่วมกันของคนในพื้นที่หรือธรรมนูญเข้าไปช่วยเป็นข้อกำหนด การเก็บรวบรวมข้อมูลสุขภาพของคนในพื้นที่ เข้ามาเป็นตัวอ้างอิง และให้นักวิชาการเข้ามาช่วยในการศึกษาข้อมูลอย่างจริงจัง
จากการพูดคุยแลกเปลี่ยนทั้งสามกลุ่มตัวอย่างรูปธรรมการขับเคลื่อนโยบายสาธารณะในพื้นที่ ใช้เวลากว่า ๓ ชั่วโมงเต็มๆ จนได้ข้อสรุปบทเรียนและปัจจัยแห่งความสำเร็จที่เกิดขึ้น เสนอเป็นภาพรวมของห้องเรียนรู้ภาคอีสาน ได้แก่ ถ้าจะมีการดำเนินการเครื่องมือใด ต้องมีการสร้างแกนนำให้ได้แบบเป็นทางการและไม่เป็นทางการ ต้องมีการขยายผลสู่ตำบลข้างเคียงด้วยโดยเฉพาะธรรมนูญสุขภาพหนองหิน การสรุปบทเรียนและประเมินผลอย่างต่อเนื่องทุกขั้นตอน สร้างแรงจูงใจแก่คนในชุมชนด้วยการยกย่องความดี การสร้างความตระหนักคนในชุมชนก่อน การใช้มาตรการทางสังคม และการเปลี่ยนกันนำผลัดกันตาม
นี่ก็เป็นบทเรียนของการเรียนรู้ ของเครื่องมือตาม พรบ.สุขภาพแห่งชาติปี ๒๕๕๐ ที่มุ่งเน้นให้สังคมเกิดสุขภาวะองค์รวม ทั้ง สุขภาพกายดี จิตใจดี ปัญญาแนวคิดดี สู่สังคมเป็นสุข ต่อไป
พบกันใหม่ สัปดาห์หน้า กับรพินทร์ ยืนยาว ผู้สื่อข่าวสุขภาวะภาคอีสาน สานใจ สานพลัง สวัสดีครับ
รพินทร์ ยืนยาว/ข่าว