ธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว : “ก่อร่าง สร้างฝัน อนาคตตนเอง”
๓ ตุลาคม ๒๕๕๗

“ตัวอักษร ลิขิต ในกระดาษ
ขอจงช่วย แต่งเติมวาด ให้เกิดผล
พลังใจ พลังรัก พลังชุมชน
ชาวตำบล เขาไม้แก้ว ให้สัญญา”

พลันกลอนบทนี้ก็ปรากฏขึ้นมาระหว่างที่ผมนั่งอ่าน “ธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว” ที่ประกอบไปด้วยสาระสำคัญ ๗ หมวด ได้แก่ หมวดสุขภาพ หมวดสิ่งแวดล้อม หมวดการศึกษา หมวดเด็กและเยาวชน หมวดเศรษฐกิจ หมวดศาสนาและวัฒนธรรม หมวดภูมิปัญญาท้องถิ่น รวม ๕๔ ข้อ ล้วนบอกเป้าหมายที่คนในตำบลเขาไม้แก้วอยากเห็น อยากเป็น อยากมี

ณ กลางลานวัดบรรพตรัตนาราม (เขาไม้แก้ว) เมื่อวันที่ ๒๙ กันยายน ๒๕๕๗ เต็มไปด้วยผู้คนที่ต่างหลั่งไหลมาร่วมพิธีประกาศใช้ “ธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว”

เวทีไม้ถูกยกระดับขึ้นสูง ตกแต่งด้วยลำไม้ไผ่นับร้อยเป็นฉากหลัง ประดับประดาด้วยดอกไม้ ฟางข้าวและผลิตผลทางการเกษตร และฉากผ้ายึดติดด้านขวาของเวทีด้วยข้อความที่ว่า “พิธีประกาศธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว : ก่อร่าง สร้างฝัน อนาคตตนเอง” คู่กับฉากผ้าแสดงผังชุมชนฝีมือนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาตอนต้นจาก “โรงเรียนบ้านเขาไม้แก้ว” ขึงเด่นบนเวที

ด้านหน้าเวทีมีโต๊ะไม้ตัวสูงตั้งตรง กึ่งกลางเวทีมีองค์พระพุทธรูปสูงราวศอกตั้งเด่นบนฐาน ประดับประดารายรอบไปด้วยเอกสารที่หน้าปกปรากฏข้อความว่า “ธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว” นับร้อยเล่ม ห่อหุ้มด้วยฟางข้าว พร้อมมีสายสิญจน์ผูกโยงไปยังประรำพิธีที่จัดเตรียมไว้สำหรับพระสงฆ์ที่จะมาร่วมสวดชยันโต

รอบลานโพธิ์มีเต็นท์วางเรียงรายโดยรอบ มีป้ายเขียนด้วยลายมือแสนสวยบอกชื่อหมู่บ้านทั้ง ๑๐ หมู่ เคียงคู่กับชื่อรายการอาหารที่แต่ละหมู่บ้านนำมาเลี้ยงผู้คนที่มาร่วมงาน ทั้งไก่อบโอ่ง แกงยอดหวาย อ่อมปูนา แกงคั่วกบ แกงส้มสายบัว ส้มตำปลาร้า แกงหน่อไม้ใส่ปลาแขยง ป่นปลาดุก ขนมจีนน้ำยาไก่ แกงเปอะหน่อไม้ ซุปบักมี้ (ซุปขนุน) และแกงน้ำพริก ๒ สูตร ทุกเมนูชวนน้ำลายสอให้กับผู้มาร่วมงาน

อีกฝั่งหนึ่งมีเต็นท์นิทรรศการจากหน่วยงานรัฐและองค์กรเอกชนนำเสนอความรู้ต่าง ๆ ทั้งเรื่อง ประกันสังคม เกษตรอินทรีย์ ถัดไปเห็นแม่เฒ่ากำลังนั่งปั่นไยไหม บ่งบอกถึงความอุตสาหะกว่าจะได้ผ้าสักผืน

เสียงปี่ ฉาบ ฉิ่ง ตีรับเข้าจังหวะกลองยาว “มงเทิ่งมง” ที่คุ้นชินมาตั้งแต่สมัยเด็ก

“การดำเนินงานของตำบลเขาไม้แก้วนับเป็นตัวอย่างที่ดี ที่ได้มีการสร้างกติกาของชุมชนขึ้นมาด้วยพลังของคนในชุมชน ซึ่งผมได้อ่านสาระแล้วมีขอบเขตไปไกลกว่าเรื่องสุขภาพ มีเรื่องสิ่งแวดล้อม เรื่องเศรษฐกิจ ซึ่งปัจจัยเหล่านี้มีผลต่อสุขภาพโดยตรง ผมขอเป็นกำลังใจในการขับเคลื่อนงานนี้ด้วยความจริงใจ และจะใช้เป็นต้นแบบในการเป็นศูนย์เรียนรู้ให้กับพื้นที่อื่น ๆ ทั้งจังหวัดต่อไป ผมขอประกาศใช้ธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว ณ บัดนี้”

เป็นคำกล่าวของ “นายวีระวุฒิ บุตรเสนีย์” รองผู้ว่าราชการจังหวัดปราจีนบุรี ต่อหน้าผู้บริหารหน่วยงานในจังหวัด อาทิ นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดปราจีนบุรี นายแพทย์สาธารณสุขจังหวัดปราจีนบุรี ผู้บริหารองค์กรรัฐ ผู้นำองค์กร ประชาชนและเยาวชนในตำบลเขาไม้แก้ว กว่า ๖๐๐ คน

ซึ่งบ่งบอกความหมายของคำว่า “สุขภาพ” แนวใหม่ได้เป็นอย่างดี เสมือนเป็นความท้าทายต่อคนตำบลเขาไม้แก้วในการนำภาพฝันที่บรรจุไว้ในบนแผ่นกระดาษมาขับเคลื่อนให้มีชีวิตอีกด้วย

ผมนั่งอ่านไปทีละข้อ เห็นการปรับเปลี่ยนไปจากเดิมเมื่อครั้งมาดูงานกับทีม “นักสานพลัง” เมื่อวันที่ ๒๑ สิงหาคม ๒๕๕๗ไปเล็กน้อย แต่ยังคงเป้าหมายใน ๔ ระดับไว้อย่างครบถ้วน ไม่ว่าจะเป็น

หนึ่ง ระดับปัจเจกบุคคล เป็นสิ่งที่กำหนดให้คนในตำบลยึดเป็นแนวปฏิบัติ อาทิ
ข้อ ๔ งดใช้สารเคมีทางการเกษตรในชุมชนที่หนาแน่น
ข้อ ๑๕ ห้ามช็อตปลาและเบื่อปลา
ข้อ ๒๑ ห้ามตัดหรือขุดล้อมพันธุ์ไม้ในที่หรือทางสาธารณะ หากจำเป็นที่ต้องดำเนินการใด ๆ ต้องทำประชาคมหมู่บ้านก่อน
ข้อ ๕๐ พระสงฆ์ต้องปฏิบัติตนให้เหมาะสมกับการเป็นพระ
ข้อ ๕๑ งดดื่มสุราและเล่นการพนันในเขตบริเวณวัด

สอง ระดับชุมชน ที่กำหนดให้คนในตำบลต้องร่วมมือกันถือปฏิบัติ อาทิ
ข้อ ๖ ชุมชนช่วยกันทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ของแมลงและสัตว์นำโรค
ข้อ ๒๒ ชุมชนต้องให้ความรู้และสร้างความเข้าใจกับเยาวชนในเรื่องการตั้งครรภ์โดยไม่พร้อมในวัยรุ่น
ข้อ ๓๐ ชาวตำบลเขาไม้แก้วต้องเป็นผู้ที่เลื่อมใสต่อการปกครองในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข
ข้อ ๔๘ ทุกคนในชุมชนต้องปฏิบัติตนตามฮีต ๑๒ ครอง ๑๔

สาม ระดับหน่วยงานหรือองค์กร ที่กำหนดเป็นแนวในการทำงานไว้ อาทิ
ข้อ ๕ เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้องกับการดูแลความเป็นอยู่ของคนในชุมชน ออกให้บริการเยี่ยมบ้าน พร้อมทั้งประเมินสุขภาวะของคนในชุมชน
ข้อ ๑๓ จัดให้มีคณะกรรมการเพื่อการมีส่วนร่วมในกรณีฟาร์มปศุสัตว์หรือกิจการใด ๆ ที่คาดว่าจะส่งผลกระทบต่อชุมชน
ข้อ ๒๓ จัดให้มีโรงเรียนระดับมัธยมศึกษาตอนปลายหรือการศึกษาทางเลือก
ข้อ ๓๙ จัดให้มีศูนย์ประสานแรงงานทั้งสำหรับผู้ประกอบการและผู้ใช้แรงงาน
ข้อ ๕๔ ส่งเสริมให้มีการฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่นในทุก ๆ ด้าน

สี่ ระดับหลักการเพื่อสร้างภูมิคุ้มกันชุมชน อาทิ
ข้อ ๑๒ ทุกโครงการที่จะมาดำเนินการในชุมชนต้องผ่านมติของคนในชุมชนและตรงกับความต้องการของคนในชุมชน โดยจัดให้มีเวทีประชาคมเพื่อให้ข้อมูลการดำเนินการอย่างเหมาะสม
ข้อ ๒๐ รถเร่ที่จำหน่ายสินค้าในชุมชนต้องไม่ทิ้งขยะในที่หรือทางสาธารณะ หากฝ่าฝืนจะถูกดำเนินการ ว่ากล่าวตักเตือนและประชาสัมพันธ์ไม่ซื้อสินค้า

ท้ายเล่มของเอกสารได้ปรากฏรายชื่อ “คณะกรรมการขับเคลื่อนธรรมนูญสุขภาพตำบลเขาไม้แก้ว” โดยมี “นายสานิตย์ เจนสัญญายุทธ” ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านเขาไม้แก้ว เป็นประธานกรรมการ มีกรรมการที่มาจากองค์การบริหารส่วนตำบลเขาไม้แก้ว ผู้ใหญ่บ้าน ประธานประชาคมและประธาน อสม. ทั้ง ๑๑ หมู่บ้าน โดยมี “นายยุทธชัย แสวงสุทธิ์” ผู้อำนวยการโรงพยาบาลส่งเสริมตำบลเขาไม้แก้ว เป็นกรรมการและเลขานุการ ทีมเลขานุการประกอบด้วย ประธานชมรมรักษ์เขาไม้แก้ว และอาจารย์จากโรงเรียนบ้านเขาไม้แก้ว อีก ๓ คน

วันนั้นชาว “ตำบลเขาไม้แก้ว” กำลังช่วยกันสานฝันสร้างสังคมสุขภาวะ ด้วยการใช้พลังความร่วมมือของทุกภาคส่วนทั้งในและนอกตำบล อันเป็นกระบวนการพัฒนาโดยชุมชน เพื่อชุมชน และชุมชนเป็นเจ้าของ

“ฐานคิดสำคัญ” ที่อยู่เบื้องหลังสิ่งเหล่านี้ และได้ข้อสรุปเป็นคำตอบให้กับตนเองอย่างน้อย ๔ ประการ

หนึ่ง มุมมองต่อเรื่องสุขภาพได้เปลี่ยนไปมากจากเดิมที่เป็นเรื่องของบุคลากรสาธารณสุข แต่วันนี้กลายมาเป็นเรื่องของทุกคน ทุกองค์กร ดังจะเห็นได้จากเนื้อหาที่ปรากฏในธรรมนูญสุขภาพของตำบลเขาไม้แก้ว

สอง อนาคตของตำบลสามารถกำหนดได้ เฉกเช่นเดียวกับมนุษย์ที่สามารถกำหนดเป้าหมายในชีวิตได้

สาม ตำบลใดที่สามารถขับเคลื่อนธรรมนูญสุขภาพให้เกิดผลได้เป็นรูปธรรม เป็นเครื่องบ่งบอกหรือเป็นเครื่องหมายว่าคนในชุมชนมีความรักสามัคคีกันเป็นพื้นฐาน

สี่ กระบวนการธรรมนูญสุขภาพเป็นเครื่องมือหนึ่งในการหล่อหลอมความเป็น “ประชาธิปไตยแบบมีส่วนร่วม” ที่เปิดกว้างให้กับทุกคน ทุกองค์กรเข้ามามีส่วนร่วมในกระบวนการทั้งการจัดทำ การประกาศใช้และการขับเคลื่อน

“ใต้ร่มโพธิ์ ลานธรรม คือลานรัก
ทุกฝ่ายร่วม ทอถัก อย่างสร้างสรรค์
รวมดวงจิต รวมแรง มาร่วมกัน
ประกาศฝัน ธรรมนูญ ของตนเอง

เขาไม้แก้ว คือแก้ว อันสวยสด
เป้าหมายลด ความทุกข์ คอยข่มเหง
สร้างความสุข ความดี ความครื้นเครง
พึ่งตนเอง บรรเลงดัง ทั้งตำบล”

บทความโดย วิสุทธิ บุญญะโสภิต