งานเสวนา : โครงการหนึ่งทศวรรษวิทยุชุมชนและการปฏิรูปสื่อในสังคมไทย

11 ธันวาคม 2555 เวลา 08.00 - 15.00 น.

ณ คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
เมื่อวันที่ 11 ธ.ค.55 ที่ผ่านมา สหพันธ์วิทยุชุมชนแห่งชาติ จัดงาน 1 ทศวรรษวิทยุชุมชนและการปฏิรูปสื่อในสังคมไทย ณ ศูนย์ประชุมนานาชาติ ชั้น 11 อาคารมงกุฎสมมติวงศ์ คณะนิเทศศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ประกอบด้วยการเสวนา "10 ปี วิทยุชุมชนกับการพัฒนาสังคมการเมืองและประชาธิปไตย" และการเสวนา "เหลียวหลัง แลหน้า การปฏิรูปสื่อในสังคมไทย" โดยมีนพ.นิรันดร์ พิทักษ์วัชระ กรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ ร่วมเสวนานำเสนอประเด็นที่น่าสนใจท้าทายการขับเคลื่อนวิทยุชุมชนและกสทช.ดังนี้

นพ.นิรันดร์ ชี้ว่า ปัจจุบันวิทยุชุมชนถูกแทรกแซงมากขึ้น ทั้งจากการเมือง ธุรกิจ และวิทยุชุมชนศาสนา โดยหลังจากปี 43 กระแสการเมืองก็มีความแหลมคมมากขึ้นก็มีการตั้งวิทยุชุมชนโดยนักการเมืองมากขึ้นในทุกจังหวัด และใช้วิทยุชุมชนในการเป็นเครื่องมือปลุกระดมทางการเมือง ทำให้เกิดการขยายตัวของวิทยุชุมชนในแบบที่ต่างออกจากการหลักการของวิทยุชุมชนตามมาตรา 40 รัฐธรรมนูญ ปี 2540 ฉะนั้นวิทยุชุมชนหรือสื่อภาคประชาชนยังคงสภาพอนาธิปไตย วิทยุชุมชนจริงๆ น่าจะเหลือไม่ถึง 100 สถานี ทั้งนี้คนทำวิทยุชุมชนต้องไม่ท้อแท้ มีความมุ่งมั่นในการต่อสู้ต่อไป ซึ่งปัจจุบันก็มีสิ่งที่ดีในเชิงโครงสร้าง และสิ่งที่เป็นปัญหาและอุปสรรคที่จะท้าทายความจริงใจของคนทำวิทยุชุมชนต่อสู้ 4 ประการที่จะนำเสนอให้วิทยุชุมชนและกสทช.พิจารณา

ประการแรก ในสิบปีที่ผ่านมาเป็นข้อดีที่สามารถท้าทายทำให้เกิดโครงสร้างการทำงานที่จะสนับสนุนการทำงานเรื่องสิทธิของสื่อภาคประชาชน ทำให้เกิดกสทช. และมีบุคคลในกสทช.ที่เราไว้วางใจ เช่น คุณสุภิญญา กลางณรงค์ และคุณประวิทย์ ลี่สถาพรวงศา นี่คือสิ่งที่ต้องทำให้เป็นโอกาสของการลดความเป็นอนาธิปไตยของระบบสื่อ อย่างไรก็ตามเป็นที่น่าเสียดาย ตนเป็นกรรมการสิทธิฯมากว่า 3 ปี ยังไม่มีใครมาร้องว่าถูกละเมิดสิทธิของสื่อของภาคประชาชน อาทิ ประเด็นที่วิทยุชุมชนถูกวิทยุชุมชนของนักการเมืองเข้ามารุกพื้นที่

"เมื่อมีการใช้สื่อวิทยุเป็นเครื่องมือมันทำให้สื่อวิทยุไม่ใช่สาธารณะหรือการบริการชุมชนแล้ว แต่เป็นการปลุกระดมมวลชน ใช้สื่อเป็นเครื่องมือในการแย่งชิงอำนาจของชนชั้นนำทางการปกครอง ตรงนี้ไม่ใช่สื่อวิทยุชุมชนที่จะมีเนื้อหาสาระที่เป็นประโยชน์ต่อชุมชนในด้านต่าง จะเป็นการเมืองก็ได้ แต่ย่อมไม่ใช่การเมืองในลักษณะของการจัดตั้งยุให้เกิดความเกลียดชิง หรือยุให้เป็นด่านหน้าของการต่อสู้แย่งชิงอำนาจ"

นพ.นิรันดร์ กล่าวเสริมว่า ประเด็นสื่อมีโครงสร้างมีกฎหมายแล้ว ทำอย่างไรที่จะคุณสุภิญญาจะสร้างการมีส่วนร่วมกับวิทยุชุมชนในการร่วมคิดร่วมทำ และสร้างสิ่งที่เป็นสื่อภาคประชาชน ขณะเดียวกันวิทยุชุมชนก็ต้องมาทำงานกับคนที่เป็นตัวแทนโครงสร้างอำนาจส่วนบน และทำให้เขาคิดว่าจะทำอะไรเพื่อเรา สิ่งนี้ต้องถูกแปลงมาเป็นแผนงานและกิจกรรมของกสทช. ในส่วนกสทช.มีกองทุนที่ต้องมาช่วยสื่อสาธารณะ สื่อบริการชุมชน วิทยุชุมชนก็ต้องคิดเช่นกันว่าจะทำให้เป็นระบบที่อยู่ในช่องของกสทช.ได้อย่างไร นี่คือสิ่งที่ต้องใช้เวลาในการทำงานให้เกิดเป็นรูปธรรมและแผนงานต่างๆ ไม่อย่างนั้นจะไม่เกิดการทำงานที่เป็นรูปธรรมอย่างแท้จริง

ประการที่สอง ปัจจุบันเรามีสื่อสาธารณะส่วนกลางอย่าง Thai PBS ตนเห็นรูปธรรมในการเปิดศักราชอย่าง นักข่าวพลเมือง ทำอย่างไรจะให้วิทยุชุมชนที่มีอยู่ไม่ถึง 100 แห่ง ทำงานเกาะกับพื้นที่ในเชิงเนื้อหา หรือการทำงานกับเครือข่ายภาคประชาชน หรือทำอย่างไรให้การทำงานของวิทยุชุมชนในพื้นที่ แปรให้เกิดรูปธรรมของการทำงานที่เกาะกับระบบปัญหาการพัฒนาที่เป็นทางเลือกในพื้นที่ เพื่อทำให้เห็นว่าสังคมนี้ยังมีอัตลักษณ์ของการพัฒนาที่เป็นทางเลือกไม่ใช่การพัฒนากระแสหลักที่ทำร้ายชาวบ้าน เมื่อเราอยู่ในกลุ่มคนที่คัดค้าน บอกว่าสื่อกระแสหลักอยู่กับทุนและรัฐ เราต้องการสื่อภาคประชาชน แต่สื่อภาคประชาชนจะนำเสนอเรื่องเหล่านี้ออกมาในรูปแบบอะไร และมีทางเลือกในการพัฒนาอย่างไร

ประการที่สาม ช่วง 4-5 ปีมีความตื่นตัวของภาคประชาชนในเรื่องสิทธิทางการเมืองและรู้ว่าสื่อเป็นเครื่องมือในการแสดงความคิดเห็น ปัญหาในขณะนี้คือการละเมิดสิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นโดยรัฐ กฎหมายความมั่นคงต่างๆ สิ่งเหล่านี้มันปิดปากการแสดงความคิดเห็นของภาคประชาสังคม ตนเกรงว่าวิทยุชุมชนจะโดนหางเลขไปด้วย โดยเฉพาะพ.ร.บ.ความผิดทางคอมพิวเตอร์ ดังนั้น การต่อสู้เรื่องสิทธิเสรีภาพของสื่อนั้นต้องทำให้รัฐเห็นว่า ไม่สามารถผปิดกั้นการแสดงความคิดเห็นได้ นี่คือสิ่งที่ท้าทายว่าสื่อภาคประชาชนจะวางจุดในเรื่องเสรีภาพการแสดงความคิดเห็นในพื้นที่ที่เป็นปัญหาสำคัญในบ้านเมืองขณะนี้ได้อย่างไร โดยไม่ถูกกฎหมายความมั่นคงเหล่านี้มาปิดกั้น ขณะเดียวกันไม่ใช่เรื่องที่ทำให้การต่อสู้แย่งชิงอำนาจของสองขั้ว ใช้วิทยุชุมชนเป็นเครื่องมือ

"เราจะทำความเข้าใจกับสีแดง สีเหลืองใน อย่างไรที่จะทำให้สื่อมันปลอดจากสิ่งที่เป็นการสร้างวาทกรรม หรือการพูดจาที่ทำให้สังคมเกลียดชังกัน เราต้องหลุดจากตรงนี้ให้ได้ ไม่งั้นจะไม่สามารถมีสื่อภาคประชาชนที่ก้าวข้ามความขัดแย้ง แต่กลายเป็นเครื่องมือของความขัดแย้ง และการแย่งชิงอำนาจ ซึ่งไม่ได้ประโยชน์อะไร และตัวสังคมก็ไม่เปลี่ยนแปลง"

ประการสุดท้าย ในด้านวิชาชีพของสื่อ กสทช.จะทำให้เกิดวิชาชีพของสื่อภาคประชาชนได้อย่างไร จากประสบการณ์ทำงานกับวิทยุชุมชนประมาณ 10 ปี เห็นน้องๆ ทีมงานที่มีคุณภาพเข้ามาทำงาน แต่พอเงินโครงการหมดก็ไม่มีงาน ทำอย่างไรให้เกิดการพัฒนาอาชีพสื่อภาคประชาชนเพื่อการอยู่รอด มันไม่ใช่การเสียสละ หรือจิตอาสาอย่างเดียว ต้องทำให้เขาอยู่ได้ ในอีกด้านหนึ่งสังคมเรียกให้คนทำสื่อเหล่านี้มีคุณธรรมจริยธรรม แต่เขาทำงานอย่างนี้ ไม่มีจะกิน มันจะเป็นไปได้อย่างไร เพราะเงินกองทุนแต่ละอย่างที่ช่วยเหลือภาคประชาชนไม่ได้ทำอย่างต่อเนื่อง มันต้องการประเมิน ต้องการผลงาน หากไม่เข้าทางแหล่งทุนก็ยกเลิกไป วิทยุชุมชนก็ตกงาน เพราะฉะนั้นเรื่องคุณธรรมจริยธรรมที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับความรับผิดชอบของวิชาชีพสื่อคิดว่ามันต้องคิดจากส่วนกลาง และระดมร่วมกัน.